ویژگیهاي نمازجمعه
نمازجمعه در اسلام، از اهمیّت و ویژگیهاي فراوانی برخوردار است که توجه خوانندگان محترم را به برخی از
آنها جلب مینمایم:
1. نمازجمعه باید به جماعت خوانده شود و با کمتر از پنج نفر نمیتوان نمازجمعه اقامه کرد.
2. خداوند دو رکعت از نماز ظهر کاسته، و به جاي آن دو خطبه قرار داده است، تا خطیب جمعه اسلام عزیز را براي مردم تبیین و
مصالح و مفاسد مربوط به افراد و جامعه را تشریح کند.
3. ستایش و حمد و سپاس خداوند در هر دو خطبه واجب است.
4. توصیه نمازگزاران به تقوا و پرهیز از گناه در هر دو خطبه ضروري است.
5. فرستادن درود و سلام بر پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام لازم است.
6. باید میان محل برگزاري دو نمازجمعه حدّاقل سه میل یعنی حدود یک فرسخ فاصله باشد.
7. اگر شنوندگان از نظر زبان مختلف باشند، خطیب جمعه لازم است میان زبانهاي مختلف جمع نموده، شنوندگان را با زبان خود
موعظه و نصیحت نماید.
8. واجب است امام و خطیب جمعه، ایستاده خطبه بخواند.
9. سزاوار است خطیب جمعه، به هنگام ایراد خطبهها و نیز هنگام اقامۀ نماز صدا را بلند کرده، تا نمازگزاران صداي او را بشنوند.
10 . نمازگزاران جمعه، هنگام ایراد خطبهها، لازم است به طرف امام جمعه نشسته، بیش از مقداري که در نمازهاي یومیّه جایز
است، به این طرف و آن طرف نگاه نکنند و روي خود را برنگردانند.
11 . سزاوار است خطیب جمعه در خطبه ها، مصالح دین و دنیاي مسلمانان را تبیین و آنان را از رویدادها و حوادث کشورهاي
اسلامی و جهان آگاه سازد و از اموري که براي مسلمانان سودآور و زیانبار است و یا در شئون مختلف زندگی فردي و اجتماعی به
آن نیازمندند سخن بگوید و مؤمنان نمازگزار را از چگونگی دخالت بیگانگان و نظامهاي سلطهگر و ظالم و استعمارگر در امور
داخلی کشورهاي اسلامی، و استثمار آنان و غارت اموال و ثروتهاي عمومی آگاه نماید.
12 . خطیب جمعه باید خوش بیان بوده، با عباراتی شیوا و رسا و روان سخن بگوید مقتضاي حال را رعایت کند و به آن چه که در
جهان و منطقه میگذرد آگاه بوده، مصالح اسلام و مسلمین را بداند، شجاع باشد و در راه خدا از سرزنش هیچ ملامتکنندهاي
نهراسد و با صراحت لهجه و توجه به شرایط زمان و مکان، در اظهار حق و ابطال باطل سخن بگوید و از انجام کارهاي لغو و
بیفایده، و هر آنچه موجب کاستن از تأثیر نفوذ کلام او میشود پرهیز نماید تا در نتیجه، سخن وي قلبها را تسخیر و تحوّل روحی
و اخلاقی شنوندگان را در پی داشته باشد.
13 . مستحب است خطیب جمعه در زمستان و تابستان عمامه بر سر نهد و تمیزترین لباسها را بپوشد، عطر بزند و با آرامش و وقار
حرکت کند.
14 . مستحب است خطیب جمعه قبل از ایراد خطبهها بالاي منبر قرار گرفته، روبروي مردم بنشیند و به نمازگزاران سلام کند.
15 . مستحب است امامجمعه، چیزي همچون شمشیر و کمان و عصا، در دست گرفته، با مردم سخن بگوید.
16 . اگر مسلمانان در انجام مناسک حج، از زینتکردن، ناخن گرفتن، موي کندن و امثال آن منع شدهاند، لیکن به نمازگزاران
جمعه توصیه شده، ناخن و موي روي لب را کوتاه نموده، مسواك بزنند و هنگام رفتن به نمازجمعه سر را شستشو داده، زینت
برگیرند.
انس بن مالک از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده که آن حضرت فرمود:
مَنْ قَلَّمَ أظافیرَهُ یَوْمَ الْجُمُعَۀِ، وَأخَ ذَ مِن شارِبهِ وَاسْتاكَ، وَأفرَغَ عَلی رَأْسِهِ مِنَ الماءِ حِینَ یَرُوحُ اِلَی الجُمُعَۀِ، شَیَّعَهُ سَبْعُونَ ألفَ مَلَکٍ
کُلُّهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ، وَیَشْفَعُونَ لَهُ. 1
کسی که روز جمعه ناخنها و موي روي لب خود را کوتاه نموده، مسواك بزند و هنگام رفتن به سوي
1) . جامع الاخبار، ص 122 ؛ مستدرك الوسائل، ج 6، ص 46
نمازجمعه، کمی آب روي سر خود بریزد، هفتاد هزار فرشته او را بدرقه نموده، براي وي [از خداوند] طلب مغفرت و شفاعت
میکنند.
17 . به مسلمانان توصیه شده، هنگام رفتن به نمازجمعه، و در نمازهاي عید فطر و قربان از بهترین و تمیزترین لباسهاي خود استفاده
کنند.
در » : 1سؤال شد حضرت فرمودند « خُذُوا زِینَتَکُم عِنْدَ کُلِّ مَسْجدٍ » از امام صادق علیه السلام دربارة معناي فرموده خداوند بلندمرتبه
2 . « عید فطر و قربان و جمعه
18 . نمازجمعه از چنان اهمیّتی برخوردار است که فرشتگان در آسمانها براي شرکت کنندگان در نمازجمعه طلب مغفرت و
آمرزش میکنند.
زمانی که در شب معراج مرا به طرف آسمان حرکت دادند، در زیر عرش » : انس بن مالک گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود
هفتاد شهر مانند شهرهاي شما را دیدم که فرشتگان بالهاي خود را گسترده، تسبیح و تهلیل خداي کرده و میگفتند: بار خدایا
3 . « کسانی را که در نمازجمعه حاضر میشوند بیامرز، بار خدایا کسانی را که روز جمعه غسل میکنند ببخشاي
19 . مردم از روز پنجشنبه باید خود را براي حضور در
1) . اعراف: 31
2) . وسائل الشیعه، ج 7، ص 395
3) . مستدرك الوسائل، ج 6، ص 90

به خدا سوگند به من » : فرمود «. . . اللّ
􀀀
ی ذِکْرِ هِ 􀀀 فَاسْعَوْا إل » نمازجمعه آماده کنند. امام باقر علیه السلام در پاسخ به سؤالی پیرامون آیۀ
خبر رسیده که اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله از روز پنجشنبه خود را براي جمعه آماده میکردند؛ زیرا روز جمعه، روزي
1 . « محدود – فشرده – براي مسلمانان است
2آمده، «. . . اللّ
􀀀
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَۀِ فَاسْعَوا إلی ذِکْرِ هِ » از آنجا که روایت در بیان معناي آیۀ شریفه
خود دلیل آن است که امام باقر علیه السلام اهمیت شرکت و حضور مردم در نمازجمعه را گوشزد فرمودهاند.
تأیید این مطلب، روایت دیگري است که امامسجاد علیه السلام از امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام نقل کردهاند که آن
براي اینکه ضعف و » : گفته شد اي امیر مؤمنان چرا؟ حضرت فرمود «! هیچ یک از شما روز پنجشنبه دارو نخورید » : حضرت فرمود
3 . « سستی ناشی از مصرف دارو، مانع شرکت در نمازجمعه نشود
20 . مسلمانان باید خطبههاي نمازجمعه را دقیقاً استماع نموده، اگر چُرت بر آنان چیره شود، جاي خود را عوض کنند. . .
1) . وسائل الشیعه، ج 7، ص 353
2) . جمعه: 9
3) . وسائل الشیعه، ج 7، ص 353

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میفرمایند:
إِذا نَعَسَ أَحَدُکُم فِی الْمَسْجدِ یَوْمَ الجُمُعَۀِ فَلْیَتَحَوَّلْ مِنْ مَجْلِسِهِ ذلِکَ اِلی غَیْرِهِ. 1
اگر یکی از شما روز جمعه در مسجد چرت زد، پس جاي خود را با دیگري عوض کند، تا این تغییر مکان مانع خواب رفتن
نمازگزار شود.
21 . از سوي دیگر شرکتکنندگان در نمازجمعه، با استماع خطبهها با مصالح دین و دنیاي خود آشنا میشوند؛ چنانکه از علی بن
موسی الرضا علیه السلام پرسیدند: چرا براي نمازجمعه خطبه قرار داده شده؟ فرمود:
لِأنَّ الْجُمُعَۀَ مَشْهَدٌ عامٌّ فَأرادَ أنْ یَکُونَ لِلإمام سَبَبٌ لِمَوْعِظَتِهِم وَتَرْغِیبِهِمْ فِی الطَّاعَۀِ، وَتَرهِیبِهِم عَنِ الْمَعْصِیَۀِ، وَتَوْقِیفِهِمْ عَلی ما أرادَ مِنْ
مَصْلَحَۀِ دینِهِم وَدُنْیاهُم، ویُخْبِرَهُم بِما وَرَدَ عَلَیهِ مِنَ الأوقاتِ [ الآفاقِ ] وَمِنَ الأحْوالِ الّتی لَهُمْ فِیهَا الْمَضَرَّةُ وَالْمَنْفَعَۀُ. 2
براي اینکه جمعه، روز اجتماع عمومی است و این خود وسیلهاي است تا امام، مردم را موعظه کند و به اطاعت خداوند تشویق نماید
و آنان را از معصیت و گناه و نافرمانی خدا بترساند و مردم را نسبت به مصالح دین و دنیایشان آگاه سازد، و رویدادهایی که در
1) . مسند احمد، ج 8، ص 479
2) . عیون اخبار الرّضا علیه السلام، ج 2، ص 111

دوردست ترین نقاط جهان واقع میشود را به مردم خبر دهد و جریانات و حوادثی که سود و زیان مسلمانان در آن است را به
اطلاع آنان برساند.
22 . شرکتکنندگان در نمازجمعه آنقدر عزیزند که نام آنان را فرشتگان با قلمی زرین و در صفحاتی نقرهاي مینویسند. 1
کسانیکه نامشان در چنین دفاتري ثبت شود مورد رحمت و مغفرت خدا قرار میگیرند تا جایی که به آنان خطاب میشود:
. « عمل را از نو آغاز کنید » ؛2 « إستَأنِفِ العَمَلَ »
23 . کارفرمایان در جامعه اسلامی وظیفه دارند هنگام برپایی نمازجمعه، کارگران را براي شرکت در نمازجمعه آزاد بگذارند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
مَنْ اِسْتَأْجَرَ أجِیراً فَلَا یحبِسْهُ عَنِ الْجُمُعَۀِ فَیَأثَمَ، وَإن لَم یَحْبِسْهُ عَنِ الجُمُعَۀِ اشتَرَکا فِی الْأجرِ. 3
اگر کسی کارگري را روز جمعه براي کاري اجیر کند، پس نباید او را از شرکت در نمازجمعه باز دارد که اگر چنین کند گناهکار
است و اگر مانع وي نشد و اجازه شرکت در نمازجمعه را به او داد، هر دو در ثواب شریکند.
1) . کافی، ج 3، ص 413
2) . وسائل الشیعه، ج 7، ص 296
3) . مستدرك الوسائل، ج 6، ص 7

24 . مسئولان و زندانبانان، زندانیان را با مراقبت مأموران، از زندان خارج و در نمازجمعه شرکت دهند.
امام باقر علیه السلام فرمود:
إنّ علیّاً علیه السلام کان یُخْرِجُ أهلَ السُّجونِ مِنَ الحَبْسِ فی دَیْنٍ أو تُهَمَۀٍ إلَی الْجُمُعَۀِ فَیَشهَدُونَها، وَیُضَمِّنُهُمُ الأولیاءَ حَتّی یَرُدّونَهُم. 1
همانا روش علی علیه السلام چنین بود: زندانیانی که به دلیل تهمت و یا ناتوانی در پرداخت قرض زندانی بودند را، روزهاي جمعه با
ضمانت اولیاي آنان از زندان خارج میساخت، پس در نمازجمعه حاضر میشدند – و از برکات آن بهره میگرفتند -.
25 . حال با توجّه به اهمیتی که نمازجمعه دارد، اگر مسلمانی سه هفته پی در پی بدون عذر شرعی در نمازجمعه شرکت نکند،
مَنْ تَرَكَ ثَلاثَ » : خداوند بر قلب او مُهر زده، نام وي را در شمار منافقان ثبت میکند؛ چنانکه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود
2 . « ی قَلبِهِ 􀀀 اللّ عَل
􀀀
جُمَعٍ تَهاوُناً بِها طَبَعَ هُ
26 . آنان که با نمازجمعه برخوردي سرد و تخریبی دارند، به دیگر کارها و اعمال عبادي خود ضربه وارد ساخته، باید از کار خود
توبه کنند.
1) . مستدرك الوسائل، ج 6، ص 27
2) . سنن ابیداود، ج 1، ص 638

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
اللّ لَهُ فی أمرِهِ. 1
􀀀
اللّ شَمْلَهُ، وَلا بارَكَ هُ
􀀀
ی یَومِ القِیامۀِ جُحُوداً لَها وَاسْتِخْفافاً بِحَقِّها فَلا جَمَعَ هُ 􀀀 فَمَنْ تَرَکَها فِی حَیاتِی وَبَعدَ مَماتی إل
کسی که در دوران حیات من و یا پس از مرگ من تا روز قیامت، نمازجمعه را ترك کند، چه آن را انکار کند یا سبک بشمارد،
خداوند پراکندگی کار او را سامان ندهد و امر او را مبارك نگرداند.
27 . نمازجمعه علاوه بر بُعد معنوي و عبادي آن، پیوستگی خاصّی با حکومت و نظام اسلامی دارد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله در دوره سیزده ساله بعثت تا هجرت، در مکّه مکرّمه نمازجمعه اقامه نکردند، ولی پس از هجرت به
مدینه و تشکیل حکومت دینی و اسلامی، نمازجمعه را برگزار و مسلمانان را به شرکت در آن، امر و تشویق فرمودند.
در دوران خلفاي بنیامیه و بنیعباس نیز، امامان و پیشوایان دین علیهم السلام به دلیل عدم برپایی حکومت اسلامی و سلطه عناصر
غیر صالح، از اقامۀ نمازجمعه خودداري میکردند.
28 . نمازجمعه، نمازي عبادي – سیاسی است و لذا امام و پیشواي مسلمانان و یا امیر و شخصی که از طرف
1) . مستدرك الوسائل، ج 6، ص 10

امام مسلمین به این سمت منصوب شده، باید نمازجمعه را اقامه کند و هیچکس نمیتواند در نظام اسلامی بدون اذن ولی امر
مسلمین، و از سر خود اقدام به برگزاري نمازجمعه نماید. از این رو مسلمانان همه هفته مصالح و مفاسد و مشکلات جامعۀ اسلامی
را مستقیم و بدون واسطه از زبان مسئولان نظام میشنوند و در نتیجه یا توجیه شده و یا براي حلّ آن چارهاندیشی میکنند.
اهمّیت و جایگاه والا و مهمّ نمازجمعه، که به برخی از آنها اشاره گردید، خلفاي بنیامیه و بنیعباس را بر آن داشت تا درصدد
چنگاندازي و تصرّف غاصبانه این منصب حسّ اس برآمده، و در نتیجه از آن سوءاستفاده کنند و آن را وسیله و ابزاري براي
دستیابی به مطامع و منافع غیر الهی و شیطانی خود قرار دهند.
بهرهبرداريهاي سیاسی حاکمان دور از خدا، از این فریضه مهمّ دینی و اسلامی قرنها ادامه یافت تا آنکه خداوند بر مؤمنان
خداجوي، و مدافعان حریم دین و دیانت در ایران اسلامی منّت نهاد و انقلاب شکوهمند اسلامی به رهبري پیشواي خردمند انقلاب
حضرت امام خمینی قدس سره به پیروزي رسید و بار دیگر حکومت الهی و اسلامی استقرار یافت.
یکی از برکات این نظام مقدس و شکوهمند، برگزاري و اقامۀ نمازجمعه در سرتاسر میهن اسلامی بود. حضرت

امام خمینی قدس سره در این رابطه فرمودهاند:
یکی از مهمترین چیزهایی که در این انقلاب حاصل شد، قضیۀ نمازجمعه است که در زمان سابق در بین ما مطرود، و در بین اهل
بحمداللّ در این نهضت، نمازجمعه با محتواي حقیقی آن
􀀀
سنت بهطور دلخواه نبود و غالباً تحت نفوذ قدرتها انجام میگرفت که ه
تحقق یافت. 1
آیۀاللّ خامنهاي – مدّظله -، هدایت و
􀀀
پس از رحلت امام عظیم الشأن و راحلمان، رهبر معظّم و بزرگوار انقلاب اسلامی حضرت ه
رهبري امامان جمعه را برعهده گرفته، خود نیز پیشاپیش دیگران به عنوان امامجمعه تهران به این سنگر مقدس شکوه و عظمت
خاصّی بخشیدند. ایشان در رابطه با اهمیت و جایگاه والاي نمازجمعه فرمودهاند:
. . . نمازجمعه به خودي خود یکی از آن عوامل حفظکننده و باقیدارنده و ضد زوال در درون نظام اسلامی است و تا وقتی این
انجام میگیرد، « کما هی حقُّها » نماز هست و تا وقتی ائمه محترم جمعه و مردم، قدر نمازجمعه را میدانند و تا وقتی نمازجمعه
بلاشک در جامعه اسلامی، خوف و تزلزل نیست. 2
مجموعهاي را که در پیش دید خود دارید، گزیدهاي از
1) . صحیفه نور، ج 18 ، ص 151
2) . با رهبر در سنگر جمعه، ص 117

روایات شیعه و سنی در زمینه اهمیت نمازجمعه و ویژگیهاي مربوط به آن است که از زبان رسولخدا صلی الله علیه و آله و ائمه
معصومین علیهم السلام بیان شده است.
امید آنکه خوانندگان عزیز و گرامی را مفید افتد و رضایت و خشنودي حضرت حقّ را فراهم سازد.
سید علی قاضی عسکر
عضو شوراي سیاستگذاري
ائمه جمعۀ سراسر کشور